Μάνη - στη στοιχειωμένη ώρα του μεσημεριού

Στη Μέσα Μάνη, τα φαντάσματα τριγυρίζουνε την πιό ζεστή ώρα της ημέρας το καλοκαίρι, και το χειμώνα την πιό σκοτεινή ώρα της νύχτας.
Αν ο θνητός τους πρόγονος έχει σκοτωθεί απ' έναν εχθρό ικετεύουνε θρηνώντας για εκδίκηση.
Τα φαντάσματα του καλοκαιριού συχνάζουνε στα νεκροταφεία, στις ερειπωμένες εκκλησιές και τα σταυροδρόμια.
Τ'ανθρώπινο αίμα φωνάζει δυνατά την προηγούμενη μέρα του θανάτου, κι αν κανείς χαθεί από βίαιο θάνατο, το αίμα του μένει υγρό εκεί που σκοτώθηκε μέχρι να τοποθετησουνε στο μέρος αυτό έναν σταυρό. Τότε στεγνώνει ή χάνεται.



Όπως φαίνεται απαντιέται συνήθως απ'τις γυναίκες, που τρέχουν σκούζοντας μεσα απ' τους βράχους και τα λιόδεντρα πανικόβλητες. Νά'ναι, άραγε, ο ίδιος ο Πάνας, στο παλιό του παιχνίδι με τους σύγχρονους απόγονους της Σύριγγας και της Ηχούς;

Οι νηρηίδες, οι ωρεάδες, οι δρυάδες, οι χαμανδρυάδες και οι γοργόνες ζουν όλες, μεταφερμένες στο πνεύμα των Ελλήνων της υπαίθρου. Ο Μακρύνας μπορεί να είναι ο κύριος θεός των δασών.

Patrick Leigh Fermor, Μάνη, London 1950 (μτφ. Τζ. Τζανετάκης, εκδ. Κέδρος 1972)

Κοντά στη Λακεδαίμονα, την πρώτη πόλη της Αχαΐας, λίγο πιό πέρα, σε απόκεντρα και κρυφά μέρη είναι το Ταίναρο, πλατύ παράθυρο του Άδη. Από κει φαίνεται ένας δρόμος άγνωστος στους ανθρώπους που σε φέρνει κατευθείαν στο παλάτι του Πλούτωνα.

Πρόσεχε όμως, όταν μπαίνεις, πρέπει να έχεις σε κάθε χέρι σου μιά κριθαρόπιτα με μέλι και δυό οβολούς μέσα στο στόμα σου

Απουλήϊος, Ο χρυσός γάϊδαρος ή Οι μεταμορφώσεις (επιμ. Α. Αϊβαλιώτης, εκδ. Νεφέλη 1982)

C.N. Seremetakis, The last word: women, death, and divination in Inner Mani, University of Chicago 1991, 231