Το ποίημα που άρεσε στην Καίτη

Ένα ποστ για να θορυβήσω τον Πρόβατο.

i. Η μεταμόρφωση

Το 1964 ο Αλέκος Σακελλάριος γράφει και σκηνοθετεί την ταινία το Δόλωμα, μιά μεγάλη εισπρακτική επιτυχία της Φίνος Φιλμς.
Η ηρωίδα της ταινίας, η Καίτη (Αλίκη Βουγιουκλάκη), είναι μιά κοπέλα που εργάζεται σε ένα καμπαρέ της Τρούμπας. Ένας χαρτοκλέφτης, ο Μπάμπης (Αλέκος Αλεξανδράκης) και ο συνεργός του Μάνθος (Ντίνος Ηλιόπουλος) θέλουν να την χρησιμοποιήσουν ως δόλωμα προκειμένου να προσελκύσουν πλούσιους κυρίους σε χαρτοπαικτικά παιχνίδια.

Στην προσπάθειά τους αυτή πραγματοποιούν καταρχήν αλλαγές στην εξωτερική της εμφάνιση και την κοινωνική συμπεριφορά της. Λίγο πριν την ολοκλήρωση της μεταμόρφωσης, ο Μάνθος θεωρεί ότι προκειμένου η Καίτη να μπορεί να σταθεί επαξίως σε μιά συγκέντρωση πλουσίων και μορφωμένων ανθρώπων πρέπει να γνωρίζει κάποια πράγματα για την "μοντέρνα ποίηση".

Στο σημείο αυτό του σεναρίου η διάθεση του Σακελλάριου να χλευάσει την υπερρεαλιστική ποίηση είναι σαφής. Κι έτσι, ενώ η Καίτη θέλει να απαγγείλει ένα ποίημα που γνωρίζει ήδη, ο Μάνθος την αποτρέπει και της υποδεικνύει ένα άλλο, που θυμίζει Εμπειρίκο στην Ενδοχώρα, αλλά βεβαίως δεν είναι. Η Καίτη πρέπει οπωσδήποτε να αποστηθίσει το ακαταλαβίστικο ποίημα.

ii. Το μοντέρνο ποίημα

Το ποίημα που διαβάζει ο Μάνθος (από ένα βιβλίο του οποίου το εξώφυλλο δεν είναι πάντως αναγνωρίσιμο) και εν συνεχεία απαγγέλει η Καίτη σε ένα σαλόνι του καλού κόσμου είναι το ακόλουθο:

Στα κρησφύγετα της οπτασίας
μας βρήκε η πνοή του χτες
που πατινάριζε στον πάγο της αδιαφορίας
και πήρε τα μαλλιά μας και τα'κανε θερινή κατασκήνωση.

Δεν μπορώ να γυρίσω πίσω
να δω το πρόσωπό σου στ'ακρογιάλι.
Η συνείδησις της προχθεσινής νύχτας
κυματίζει ακόμα στον ευλαβή παπαφίγγο.

Όταν περάσει ο παγοπώλης
θα'ρθει η άνοιξη να μας φέρει λουκουμάδες.
Τα σπουργίτια που φτεροκοπάνε στις αναμνήσεις μας
άστα να πλέξουν δαντέλες.

Λύσε τα μαλλιά σου και τρέξε με γυμνά μοσχάρια
στην επιστροφή του γυρισμού.
Στα ανελέητα βάθη των μελλοντικών σχεδίων
σελαγίζουν πάντοτε οι εύθυμες αντανακλάσεις των ναυτοπροσκόπων.

Σαν τραγούδι, σαν σκιερό δειλινό

σαν απαγορευμένη ελπίδα
κι ήταν η μοναξιά ξυπόλητη στο δάσος
με τις γαλάζιες παπαρούνες

Έδεσα την ανάμνησή σου με δυό κορδέλες σιωπής
και κάθισα στη βροχή για να στεγνώσω.

iii. Η μοντέρνα ποίηση

Κάποια στιγμή στη διάρκεια της εκπαίδευσης η Καίτη γελάει και λέει "ε, ρε πλάκες" αλλά ο Μάνθος επιμένει. "Αλοίμονο στην ποίηση άμα αρχίζουμε και την καταλαβαίνουμε", ενώ σε λίγο δηλώνει "μεγαλύτερες κοτσάνες από αυτές που υπάρχουν στην μοντέρνα ποίηση δεν γίνεται".

Η απαγγελία της Καίτης έχει όντως αποτέλεσμα. Όλοι χειροκροτούν και ιδιαιτέρως οι κυρίες δηλώνουν συγκινημένες από την μοντέρνα ποίηση που άλλωστε "κάθε μορφωμένο άνθρωπο τον συγκινεί".

Αν προσέξει κανείς καλύτερα το "μοντέρνο" ποίημα του Σακελλάριου διαπιστώνει ότι αλλάζοντας ουσιαστικά μία και μόνη λέξη σε κάθε στροφή, δημιουργεί μιά λογική ανατροπή, τέτοια που θεωρητικά γελοιοποιεί το νόημα του ποιήματος. Μία και μόνη λέξη. Μιά λέξη παράταιρη. Αυτή την λέξη που είναι συνάμα και το διαπιστευτήριο για τον χαρακτηρισμό του ποιήματος ως μοντέρνου.

Σκέφτομαι πάντως, ότι όταν ο Σακελλάριος έγραφε το κομμάτι αυτό στο σενάριο, μπήκε στη διαδικασία να γράψει ένα ιδιότυπο ποίημα. Ένα ποίημα που έπρεπε να είναι συγκινητικό, αλλά και οφθαλμοφανώς γελοίο. Ένα ποίημα αυτοαναιρούμενο.

iv. Το ποίημα της Καίτης

Πολύ καιρό μου ξέφευγε κάτι από την ταινία αυτή του Σακελλάριου. Μου ξέφευγε το ατέλειωτο ποίημα της Καίτης. Ποιό να ήταν το ποίημα που το κορίτσι της Τρούμπας ήξερε απέξω και μάλιστα κατά δήλωσή της, όποτε το άκουγε έκλαιγε; Υπήρχε ή ήταν μόνο οι δυό στίχοι που προλαβαίνει ασθμαίνοντας δυό φορές μέσα στην ταινία να απαγγείλει; "Ό,τι κι αν είχε το'χασε, γυναίκα, βιός, παιδιά του, τίποτα δεν τ'απόμεινε στερνή παρηγοριά του".

Το ποίημα της Καίτης υπάρχει. Είναι το ποίημα του Ιωάννη Πολέμη, το Νερωμένο Κρασί ή Παραδειγματικόν, από την ποιητική συλλογή, Το Παλιό Βιολί.

Νερωμένο Κρασί
(Παραδειγματικόν)

Ό,τι κι αν είχε το 'χασε: γυναίκα, βιός, παιδιά του,
τίποτε δεν τ' απόμεινε στερνή παρηγοριά.
Πέταξ' η έννοια από το νου κι η ελπίδα απ' την καρδιά του
κι η υπομονή εμαρμάρωσε στα στήθη του βαριά.

Όπως τα λείψανα περνούν, περνάει αργά ο καιρός του
και ζη, δίχως ο δύστυχος να ξέρη το γιατί.
Μες στην ταβέρνα ολημερίς με το ποτήρι εμπρός του
του κάκου εκεί κι ανώφελα τη λησμονιά ζητεί.

«Καταραμένε κάπελα και κλέφτη ταβερνιάρη,
τι το νερώνεις το κρασί, και πίνω απ' το ξανθό,
και πίνω κι απ' το κόκκινο κι από το γιοματάρι
κι απ' το σώσμα το τραχύ, πίνω και δε μεθώ;

Δεν ήρθα για ξεφάντωμα μήτε για πανηγύρι,
ήρθα να βρω τη λησμονιά στο θάνατο κοντά...»
Κι ο κάπελας, γεμίζοντας και πάλι το ποτήρι,
με θλιβερό περίγελο στα λόγια του απαντά:

«Τι φταίω εγώ αν τα δάκρυα, που απελπισμένος χύνεις,
πέφτουν μες στο ποτήρι σου, σταλαγματιές θολές,
και το νερώνουν το κρασί κι αδύνατο το πίνεις;
Τι φταίω εγώ κι αν δεν μεθάς, τι φταίω εγώ κι αν κλαίς;»

v. Σκέψεις

Αγαπώ πολύ τις ελληνικές ταινίες και φυσικά όλες αυτές οι σκέψεις και άλλες πολλές γεννιούνται από την αγάπη αυτή. 'Αγαπώ' φυσικά δεν σημαίνει 'δέχομαι άκριτα', σημαίνει πάντως οπωσδήποτε 'εκτιμώ'.
Εκτιμώ ας πούμε το γεγονός ότι μέσα σε μιά τέτοια ταινία, εμπορική όπως λέμε σαφώς υποτιμητικά, υπάρχει ένα κρυμμένο ποίημα του Πολέμη. Ένα ποίημα που ασφαλώς γνωρίζει ο σεναριογράφος, αλλά δεν ακούγεται ποτέ. Ένα ποίημα που, όπως μας μαθαίνουμε μέσω του Μάνθου, είναι αταίριαστο το 1964 να απαγγελθεί σε ένα σαλόνι της καλής κοινωνίας, όπου κυριαρχεί πιά η μοντέρνα ποίηση. Τουλάχιστον ο Σεφέρης, αν όχι ο Εμπειρίκος.
Σκέφτομαι και κάτι ακόμα. Θα μπορούσε άραγε κανείς να σώσει το ποίημα του Σακελλάριου αν αφαιρούσε τα παράταιρα στοιχεία; ;)