Δευτέρα 30 Αυγούστου 2010

Μάνη - στη στοιχειωμένη ώρα του μεσημεριού



Στη Μέσα Μάνη, τα φαντάσματα τριγυρίζουνε την πιό ζεστή ώρα της ημέρας το καλοκαίρι, και το χειμώνα την πιό σκοτεινή ώρα της νύχτας.
Αν ο θνητός τους πρόγονος έχει σκοτωθεί απ' έναν εχθρό ικετεύουνε θρηνώντας για εκδίκηση.
Τα φαντάσματα του καλοκαιριού συχνάζουνε στα νεκροταφεία, στις ερειπωμένες εκκλησιές και τα σταυροδρόμια.
Τ'ανθρώπινο αίμα φωνάζει δυνατά την προηγούμενη μέρα του θανάτου, κι αν κανείς χαθεί από βίαιο θάνατο, το αίμα του μένει υγρό εκεί που σκοτώθηκε μέχρι να τοποθετησουνε στο μέρος αυτό έναν σταυρό. Τότε στεγνώνει ή χάνεται.



Όπως φαίνεται απαντιέται συνήθως απ'τις γυναίκες, που τρέχουν σκούζοντας μεσα απ' τους βράχους και τα λιόδεντρα πανικόβλητες. Νά'ναι, άραγε, ο ίδιος ο Πάνας, στο παλιό του παιχνίδι με τους σύγχρονους απόγονους της Σύριγγας και της Ηχούς;
Οι νηρηίδες, οι ωρεάδες, οι δρυάδες, οι χαμανδρυάδες και οι γοργόνες ζουν όλες, μεταφερμένες στο πνεύμα των Ελλήνων της υπαίθρου. Ο Μακρύνας μπορεί να είναι ο κύριος θεός των δασών.


Patrick Leigh Fermor, Μάνη, London 1950 (μτφ. Τζ. Τζανετάκης, εκδ. Κέδρος 1972)





Κοντά στη Λακεδαίμονα, την πρώτη πόλη της Αχαΐας, λίγο πιό πέρα, σε απόκεντρα και κρυφά μέρη είναι το Ταίναρο, πλατύ παράθυρο του Άδη. Από κει φαίνεται ένας δρόμος άγνωστος στους ανθρώπους που σε φέρνει κατευθείαν στο παλάτι του Πλούτωνα.

Πρόσεχε όμως, όταν μπαίνεις, πρέπει να έχεις σε κάθε χέρι σου μιά κριθαρόπιτα με μέλι και δυό οβολούς μέσα στο στόμα σου
Απουλήϊος, Ο χρυσός γάϊδαρος ή Οι μεταμορφώσεις (επιμ. Α. Αϊβαλιώτης, εκδ. Νεφέλη 1982)






C.N. Seremetakis, The last word: women, death, and divination in Inner Mani, University of Chicago 1991, 231


Παρασκευή 27 Αυγούστου 2010

Ο καναπές από το χωροχρονικό συνεχές



Μία από τις πρώτες αναρτήσεις που διάβασα επιστρέφοντας από την Μάνη ήταν ένας Νοστραδαμικής έμπνευσης χρησμός της Πασταφλώρας. Γράφει επί λέξει η προφήτιδα (αντιγράφω αδιάντροπα)

Κι εκεί που επαναπαύεσαι στις καλοσχεδιασμένες βεβαιότητές σου και στους θαυμαστούς προγραμματισμούς σου, ο κοσμικός καναπές σκάει μύτη από το χωροχρονικό συνεχές και προσγειώνεται στο σαλόνι σου.


Εγώ από παιδί μιά τάση προς το μεταφυσικό (και το υπερφυσικό μπορώ να σου πω) την είχα. Δεν ήθελα πολύ να καταλάβω ότι ο χρησμός με αφορούσε προσωπικά: μόλις την προηγούμενη ημέρα, αναχωρώντας από την Αρεόπολη, κάναμε μιά στάση στο Γύθειο.
Κι εκεί, στο μέσον της εύοσμης παραλίας, σήκωσα τα μάτια μου στον ουρανό και είδα τον καναπέ να κατεβαίνει.

Τρίτη 24 Αυγούστου 2010

Ο Έλλην Κροκόδειλος


Ο Κροκόδειλος (ή Κορκόδειλος) Κλαδάς έζησε και έδρασε στην περιοχή της Μάνης τον 15ο αιώνα. Ο πατέρας του Θεόδωρος είχε έρθει από την Χιμάρρα της Ηπείρου στην Μάνη ως στρατιωτικός διοικητής της περιοχής κάτω από τους Παλαιολόγους του Δεσποτάτου του Μωρέως. Ο γιός του ο Κροκόδειλος έζησε την οθωμανική εισβολή στην Πελοπόννησο και στην διάδοχη κατάσταση προσπάθησε να επιβιώσει και να διατηρήσει για τον ίδιο και τους υπ'αυτόν προνόμια κι εδάφη στην Μάνη. Συντάχθηκε με τους Βενετούς κατά των Οθωμανών, αλλά όταν οι πρώτοι κατέληξαν σε συμφωνία με τους δεύτερους, ο Κροκόδειλος οργάνωσε ένα πολυάριθμο κίνημα ατάκτων (stratioti) που εξεδίωξε τις Τουρκικές φρουρές και επικράτησε στη Μάνη. Οι Τούρκοι βεβαίως αντεπιτέθηκαν και πίεσαν τον Κλαδά και άλλους τοπικούς αρχηγούς και κατόπιν αιματηρών συμπλοκών ο Κροκόδειλος διασχίζοντας την χερσόνησο της Μάνης διέφυγε από το Πόρτο Κάγιο στην Ιταλία. Η δράση του συνεχίστηκε εκεί και στην Αλβανία και λέγεται ότι ο θάνατός του τελικά ήταν μαρτυρικός.



 
Δεν είναι πρόθεσή μου να ιστορήσω εδώ με ακρίβεια τη δράση του Κροκοδείλου Κλαδά και της οικογενείας του. Υπάρχουν ήδη ευτυχώς επισταμένες ιστορικές έρευνες για την δράση του (π.χ. αυτή) και μαθαίνω ότι η ιστολόγος του Surprised by Time, Diana Gilligant Wright εργάζεται πάνω σε μελέτη με τίτλο The Knight and Death: Krokodeilos Kladas and the Fifteenth-Century Morea.



Αυτό που προσωπικά βρήκα απολύτως συναρπαστικό στην πρώτη μου ομολογουμένως γνωριμία με την προσωπικότητά αυτή είναι -γιατί να το κρύψω;- το όνομά του. Μα τι πρόσωπο πρέπει να ήταν αυτό που το αποκαλούσαν Κροκόδειλο σκέφτομαι. Διάβασα κατά τόπους στο διαδίκτυο ότι το όνομα μπορεί να είναι προϊόν παραφθοράς, από ένα αρχικό Ακροκόνδυλος (?!) ή Crocotillus (ψιλόλιγνος), μα επιλέγω να πιστεύω ότι το όνομά του ήταν εξαρχής αυτό: Κροκόδειλος.
Πολυσύλλαβο, ηχητικό κροταλλιστικό, φοβιστικό.

Καλύτερα από μένα όμως τα λέει ο Ν. Εγγονόπουλος, που κι εκείνος φαίνεται εντυπωσιάστηκε από το όνομα και την ιστορία του ανθρώπου.




Το ποίημα "Περί Κροκοδείλου Κλαδά" πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Η νέα ποίηση" (1975) και αργότερα στην συλλογή "Στην Κοιλάδα με τους Ροδώνες" (Ίκαρος, 1978).

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι ο Κλαδάς προφανώς συνέχισε να απασχολεί τον καλλιτέχνη και αργότερα. Το έργο του "Ο ήρωας Κροκόδειλος Κλαδάς" χρονολογείται το 1983.







Αναδημοσιεύω εδώ το έργο και το προσχέδιό του από το Κ. Περπινιώτη-Αγκαζίρ, Νίκος Εγγονόπουλος. Ο Ζωγραφικός του Κόσμος, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2007. Συγχωρείστε μου την κακή αναπαραγωγή.

 

Κυριακή 15 Αυγούστου 2010

Η αβάσταχτη διάρκεια του απεχθούς

Όταν ζούσε ακόμη η γιαγιά μου (η δεύτερη, η "κακιά") έπρεπε να πηγαίνω από υποχρέωση να την βλέπω "έστω για λίγο, για τον μπαμπά" στο σπίτι που έμενε στο χωριό. Η εμπειρία ήταν δυσάρεστη από πολλές απόψεις (έγραψα σχετικώς κάποτε παλιότερα) και προσπαθούσα να διαρκεί η συνάντησή μας αυτή όσο το δυνατόν λιγότερο.

Αυτό το "δυνατόν λιγότερο" διαπίστωσα τα τελευταία χρόνια (και, κακά τα ψέμματα, τσαλαπατώντας όλες τις έννοιες του ευγενώς φέρεσθαι) ότι μπορούσε να διαρκέσει πάρα, μα πάρα πολύ λίγο. Ξεκινώντας αρχικώς από την τυπική ημίωρη παραμονή-με-υπομονή, η συνάντηση διαρκούσε βαθμηδόν 20 λεπτά, ως και 10 λεπτά ακόμη, την φορά εκείνη που έστησα να δεχτώ ένα τηλεφώνημα "επείγον" και να το χρησιμοποιήσω ως δικαιολογία για να φύγω από το σπίτι της.

Το "δυνατόν λιγότερο" το έφτασα σε επίπεδα χρόνου παγκόσμιου ρεκόρ ή ρεκόρ Γκίνες αν θέλετε, βοηθούντος του γεγονότος ότι η γιαγιά μου ήθελε να με βλέπει τόσο όσο ήθελα κι εγώ. Την τελευταία φορά που την είδα ζωντανή, έμεινα έξω από την πόρτα του σπιτιού της και η συνάντησή μας, υπέρτατα οικονομική, διήρκεσε 2 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα.


Αυτή την εξωφρενικά σύντομη συνάντηση την θυμήθηκα τις προάλλες βλέποντας την έκθεση της Sarah Lucas στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Στάθηκα μπροστά στο πρώτο αηδές κατασκεύασμα και μου πήρε λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου για να συνειδητοποίησω τι έβλεπα: καλσόν γεμισμένα με μεταξοβάμβακο, ένα υλικό που γεμίζουν τα μαξιλάρια. Η καλλιτέχνης, διαθέτοντας πιθανόν ένα πρωινό της ζωής της, γέμισε καμιά εικοσαριά καλσόν με μεταξοβάμβακο δημιουργώντας υπερμεγέθη "σπληνάντερα" και εν συνεχεία φρόντισε να τα συστρέψει έτσι ώστε να σχηματίζουν έναν άμορφο όγκο εις τον οποίον απαραιτήτως ένα άκρο του καλσόν φρόντιζε να εισέρχεται σε μία οπή. Το διαφανές χρώμα του καλσόν και το υπόλευκο του μεταξοβάμβακου σε συνδυασμό με την υπόνοια αυτής "εισχώρησης" της εξασφάλισε το πρώτο συνθετικό του τίτλου της έκθεσης "Nuds". Γιατί Nuds Cycladic? Ε, προφανώς γιατί φιλοξενούνται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης...

Μετά το πρώτο σοκ, έτρεξα την υπόλοιπη έκθεση με ρυθμούς αστραπιαίους, ώστε υπολογίζω ότι η σύντομη όσο και δυσάρεστη αυτή συνάντηση διήρκεσε τουλάχιστον όσο και το προηγούμενο ρεκόρ δυσάρεστης συνάντησης, δηλαδή περί τα δυόμισυ λεπτά.


Ο F. Fellini στα γυρίσματα του 8 1/2. Σαν να δαμάζει τον χρόνο, τον λεγόμενο και πανδαμάτορα.


Αν δεν απαντήσω άμεσα σε τυχόν σχόλιά σας στην ανάρτηση αυτή, μην ανησυχήσετε. Φεύγω για την χώρα του Κορκόδειλου. Ξέρετε δα πόσο αγαπώ τους κροκόδειλους...

Τρίτη 3 Αυγούστου 2010

Τα μαλλιά του είχαν χρώμα λουλακί



Δεν θυμάμαι καν πότε αποσύρθηκα, πώς απορροφήθηκα.
Θυμάμαι τον εαυτό μου να γράφει μανιωδώς, να κυνηγάει μιά δεύτερη προθεσμία παράδοσης. Κάπου εκεί μέσα στην νύχτα* έχασα την αίσθηση του χρόνου.

(*Η νύχτα είναι παλιά, πιστή μου φίλη, μονίμως μικρή σε διάρκεια, συχνά ανεπαρκής. Έχω την εντύπωση ότι το 80% των κειμένων μου το ράβω την νύχτα. Και τώρα νύχτα γράβω.)

Όταν τελείωσε η νύχτα της μανιώδους ξυγγραφής, ξυπνήσαμε ένα κάποιο πρωί, περάσαμε από το ταχυδρομείο, έστειλα το κείμενο εκεί που έπρεπε να το στείλω και ξεκινήσαμε το ίδιο εκείνο πρωί για διακοπές.




Το Πήλιο είναι ένα βουνό που είχα υποτιμήσει. Νόμιζα ότι είχε διαβρωθεί από τον τουρισμό (και δη τον 'οικογενειακό'), μα με χαρά μου διαπίστωσα οτι το βουνό αυτό δύσκολα θα κατακτηθεί ποτέ τελείως. Η εντύπωση που μου δημιούργησε είναι ότι κρατάει πολλά μυστικά κρυμμένα, κάπως σαν να έχει δική του βούληση. Τέλος πάντων, αφηρημένα πράγματα, άπιαστα, ψευδαισθήσεις της υπερκόπωσης.




Οι διακοπές μου στο Πήλιο εν συντομία μαζί με σκόρπιες εικόνες και περιττά σχόλια
Κατέβηκα με το αυτοκίνητο μιά πολύ μεγάλη κατηφόρα στον Άγιο Λαυρέντιο (τρόμαξα) και μιά πολύ μεγάλη ανηφόρα στη Δράκεια (τρόμαξα).
Δεν ήξερα τι βιβλία να πάρω μαζί μου στις διακοπές. Αποφάσισα να διαβάσω ταξιδιωτική λογοτεχνία και πήρα μαζί μου Ηρόδοτο.
Επανεκτίμησα την σημασία των πλατάνων.
Η Τσαγκαράδα δεν έχει συνοχή (μα υπάρχει τελικά η Τσαγκαράδα;)
Η Ντόρα Μπακοπούλου τρώει παγωτό βανίλια και χορεύει μαζί με άλλα νεαρά κορίτσια στο πανηγύρι του Αγίου Λαυρεντίου. 
Μείναμε στο ιδεωδέστερο κατάλυμα που θα μπορούσαμε να μείνουμε (ή που έχουμε μείνει). Οι επιχειρηματίες που τολμούν εν Ελλάδι να αναγράφουν "δεν ενθαρρύνονται κρατήσεις με παιδάκια κάτω των 14 χρόνων" αξίζουν ιδιαίτερο έπαινο.
Στο καφενείο της Μακρυνίτσας η τοιχογραφία του Θεόφιλου για τα μάτια μας μόνο.
Γνώρισα μία πολύ εκφραστική γάτα.
Το ωραιότερο σουβενίρ αυτών των διακοπών ήταν μιά μωβ ξεραμένη ορτανσία που μάζεψα σε ένα καλντερίμι.
Η πλατεία στις Πινακάτες είναι το πιό ονειρικό μέρος που επισκέφτηκα στο Πήλιο.




Σκέφτηκα έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της Σέχτας Επαναστατών.
Ενώ αργούσε να επιδοθεί η δική τους προκήρυξη (τους φανταζόμουνα να γράφουν ασθμαίνοντες και με τον Μπαμπινιώτη στο χέρι -ή μήπως με αυτό;-) σκέφτηκα ότι την επόμενη φορά που θα δράσουν, μπορεί κανείς να τους προλάβει γράφοντας στο τσάκα-τσάκα ένα αντίστοιχης θεματολογίας, αισθητικής και ύφους κείμενο με (σαφέστερα) φαιδρό περιεχόμενο! Φανταστείτε σοκ όταν θα διαπιστώσουν οτι η πολυπόθητη προκήρυξη ήδη παραδόθηκε, πτώσις της επιδιωκόμενης αναγνωσιμότητας, σύγχυσις, κλπ. Για να το πω διαφορετικά, στην γλώσσα τους: δικέ μου θα πάθαιναν και πολλή μεγάλη πλάκα να πούμε, θα τους την βγαίναμε στο έτσι και το πράγμα θα είχε πολλή φάση. Οι "επαναστάτες" (μα τι επίπεδο δεκαπενταμελούς σε Λύκειο του 1988 είναι αυτό;) θα πάθαιναν ψυχικό τραλαλά και εγκεφαλικό πηγαινέλα.




Όταν γύρισα από τις διακοπές ήθελα να γράψω στο μπλογκ, σκεφτόμουν να ανεβάσω φωτογραφίες των διακοπών και να γράψω μιά σχετική ανάρτηση. Απέρριψα την ιδέα γιατί σκεφτόμουν ότι αν το ανάγνωσμα είναι βαρετό για τον συγγραφέα, φαντάσου τι θα είναι για τον αναγνώστη. Αντ'αυτού άρχισα να παίζω (όσο σκαμπάζω) με την μορφή της σελίδας (ταπετσαρίες, τα σέα και τα μέα μου). Όταν τελείωσα με αυτό που ήθελα να κάνω, πάλι δεν μπορούσα να γράψω. Το συναίσθημα που είχα έμοιαζε με αυτό που αισθάνομαι όταν πρόκειται να εγκαινιάσω ένα καινούργιο τετράδιο. Πάντα διστάζω, σκέφτομαι, φαντάζομαι το πώς. Διστάζω τόσο, φαντάζομαι τόσο, που κουράζομαι τελικά, παίρνω βαθιά ανάσα και...




Το πιό σημαντικό συμβάν που συνέβη στην κοινωνική μου ζωή τον τελευταίο καιρό έλαβε χώρα στο ψευδοσύμπαν του Facebook. Η λατρεμένη Κάλη Φέρρη όχι μόνον καταδέχτηκε να γίνει φίλη μου, αλλά με καλωσόρισε ονομαστικά (κάτι που σημειωτέον ελάχιστοι κάνουν εις το εν λόγω κοινωνικό δίκτυο) και μου έδωσε την δυνατότητα να απολαύσω τραγούδια και βιντεοκλιπ πολύ καινούργιων ακόμη δημιουργιών της, όπως το I'm in a sexy mood, που ερμηνεύει με τον θρυλικό Γιάννη Φλωρινιώτη (απολαύστε το τραγούδι εδώ). 
Όταν με αποδέχτηκε ως φίλη της, της έγραψα επί λέξει "Αγαπητή μου Κάλη, είμαι μεγάλη σας θαυμάστρια", μά τώρα αναλογίζομαι πόσο φτωχά η φράση αυτή αποκαλύπτει τον θαυμασμό μου για το πρόσωπό της. Πρέπει να επανέλθω.

1. Όσοι φίλοι σκέφτεστε ήδη πώς να με φιλοδωρήσετε με ευφάνταστο (ελπίζω) χλευασμό στα σχόλια, περάστε παρακαλώ πρώτα από εδώ και από εδώ. Δεν είναι πάντα προτιμώτερο το αυθεντικό, έστω κι αν αναφερόμαστε στο trash;
2. Μήπως πρέπει η Κάλη να γράψει (εμμέτρως, γιατί όχι;) την επόμενη προκήρυξη της Σέχτας; Όλο ιδέες έχω τώρα τελευταία...



Ο τίτλος της ανάρτησης είναι εμπνευσμένος από μιά φωτογραφία που είδα στο Bits and Pieces του Έντεκα (ΖΜΠΑΜ! 7) The Twilight Zone). Δεύτερος από αριστερά εικονίζεται ένας παλιός μου καθηγητής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο, ο Κ. Νιάρχος, για τον οποίο πληροφορήθηκα από την ανάρτηση ότι έχει γίνει πλέον "του ΛΑΟΣ". Για φαντάσου. Προσωπικά από εκείνον θυμάμαι χαρακτηριστικά δύο πράγματα, και τα δύο αποκαλυπτικά μιάς αν μη τι άλλο ακομπλεξάριστης και διασκεδαστικής φυσιογνωμίας: αφενός την Βοσκοπουλική μαεστρία με την οποία χειριζόταν το μακρύ καλώδιο του μικροφώνου και αφετέρου το χρώμα των μαλλιών του που δεν ήταν ποτέ το ίδιο, προφανώς λόγω αστάθειας της χρωμοβαφής. Μιά μέρα ήρθε στο μάθημα με τα μαλλιά του βαμμένα με ένα ζωηρό δυσπερίγραπτο λουλακί-ιώδες, θαυμάσιο, και θυμάμαι τότε σκέφτηκα ότι ένας άνθρωπος που κυκλοφορεί με τέτοιο αξιοπρόσεκτο κεφάλι είναι αν μη τι άλλο ανοιχτόμυαλος.  Απατήθηκα προφανώς.

Ε, να λοιπόν που έτσι παρόμοια κι ο τίτλος της ανάρτησής μου ανακύπτει τώρα για τον αναγνώστη απατηλός, ψευδολογοτεχνικός, απατηλή μάλλον είναι και η ίδια η ανάρτηση, έτσι όπως παραπατά, ασυνεπής, ανάμεσα στο σοβαρό και στο γελοίο. 


Η ανάρτηση εικονογραφείται (ευνοήτως και αναποφεύκτως) με εικόνες από το πρόσφατο ταξίδι μας.